وزارت علوم و ساماندهی آموزش عالی در پی فرمان رهبری

دولت سیزدهم که به شکل رسمی و از زمان تنفیذ سیدابراهیم رئیسی در ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ کار را با بررسی وضع موجود و انتخاب شایستگان برای انتصاب به مسئولیت‌ها آغاز کرد، هدف اصلی خود را تحول در همه حوزه‌ها و بازگرداندن اعتماد مردم و رفع نواقص اعلام کرد و این هدف را که بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی طراحی شده بود، طی حدود ۲۳ ماه فعالیت پی گرفته است. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز مسئول طرح تحول در حوزه آموزش عالی بوده و از ابتدای کار با چالش‌های مختلفی دست و پنجه نرم کرده است.

آموزش عالی کار خود را با اجرای «سند آمایش آموزش عالی و طرح تحول» آغاز کرد و این روند ادامه یافت. سال جاری برای اهالی علم و دانشگاه با راهبری مقام معظم رهبری در مورد ضرورت ساماندهی رشته‌های آموزشی آغاز شد. ایشان در دیدار سال جاری (۲۹ فروردین ۱۴۰۲) خود با دانشجویان با تاکید بر این موضوع اظهار داشتند: «…کمبود نقشه‌ی واقعاً جامعِ علمی، امروز نقیصه‌ی بزرگ دانشگاه ما است. ما نمیدانیم توزیع دانشجو بر حسب رشته‌های علمی بر چه اساسی صورت میگیرد. این رشته‌های علمی باید مورد نیاز کشور باشد،‌ باید به درد کشور بخورد. چه تعداد دانشجو در فلان رشته لازم داریم؟ اینها باید فکر بشود،‌ باید کار بشود. اینها را من از وزیر محترم علوم ــ لابد اینجا هستند ــ میخواهم که دنبال کنند و این یکی از مهم‌ترین کارهای شما است که باید انجام بگیرد. بعضی از رشته‌های علمی در ایران هست که مورد نیاز نیست، شغلش هم وجود ندارد؛ خب‌ چه فایده‌ای دارد؟ بعضی از کارهای دانشگاهی و رشته‌های دانشگاهی هست که اصلاً وجودش [ضرورتی ندارد]. ما الان شاید چند صد هزار دیپلمِ آماده‌ی به کار داریم که میتوانند در بخشهای مختلف مشغول به کار بشوند؛ اینها را می‌آوریم داخل دانشگاه، بعد از مدّتی چند صد هزار کارشناس یا کارشناس ارشدِ بیکارِ متوقّعِ عصبانی تحویل کشور میدهیم! فکر کنیم ببینیم چه چیزی لازم داریم، بر حسب نیازمان حرکت بکنیم».

البته این تاکیدات جدید نبود و مقام معظم رهبری یکبار هم در سال ۱۳۹۷ در دیداری در ماه مبارک رمضان با دانشجویان بر آمایش آموزش عالی تاکید کرده و گفته بودند: «یک مسئله‌ی دیگری که در دانشگاه حتماً بایست مورد توجّه و تعقیب قرار بگیرد، همین مسئله‌ی آمایش آموزش عالی است که خوشبختانه باز یکی از آقایان به آن توجّه کردند و اسم آوردند. این طرح آمایش در سال ۹۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم تصویب شده ولی پیشرفت مناسبی نداشته؛ این به‌معنای این است که یک تقسیم کار ملّی صورت بگیرد بین دانشگاه‌های کشور، برای بخشها و بحثهای متنوّعی که در زمینه‌ی علم مطرح است. این برای برنامه‌ریزی خیلی مؤثّر است؛ برنامه‌ریزی را آسان خواهد کرد و ارزیابی وضعیّت علمی کشور را آسان خواهد کرد، با همدیگر هم طبعاً یک هم‌افزایی صورت خواهد گرفت. البتّه در این زمینه وزارت بهداشت ظاهراً تحرّک بهتری داشته؛ به من این‌جور گزارش کرده‌اند».

در پی بیانات رهبری، وزیر علوم و معاونت آموزشی وزارتخانه نیز بر اجرایی شدن سند آمایش آموزش عالی تاکید کردند. معاون آموزشی وزارت علوم در این مورد گفت: طرح تحول آموزش عالی بر اساس بیانیه گام دوم تدوین شده است، هدف بیانیه گام دوم در نهایت تحول سازی است. مقام معظم رهبری قبل از بیانیه گام دوم لوازم نقش آفرینی دانشگاه ها در شکل گیری تمدن نوین ایرانی اسلامی را مطرح کردند و بر اساس آن به جلوگیری از کاهش سرعت علمی، اجرای نقشه جامع علمی، کیفیت در آموزش عالی تاکید داشتند، همچنین ۱۰ سال پیش سند آمایش آموزش عالی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۹ ماده مصوب شد و بر اساس آن وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد برای تحقق آن تکالیفی برعهده دارند.

حذف رشته‌هایی که متقاضی یا بازار اشتغال ندارند

قاسم عموعابدینی افزود: امروز ۲۰ هزار موسسه آموزش عالی داریم که ساماندهی آن به آمایش رشته و کدرشته‌محل‌ها نیاز دارد. گزارش‌های متعددی از نهادهای تحقیقاتی داشتیم که نشان می‌داد کسب شغل برای افراد از دیگر اهداف یعنی ارتقای سطح فرهنگ و علاقمندی فردی مهم‌تر است‌. مطالعات نشان داد از بسیاری از کدرشته‌محل ها در سطح استان و منطقه و شهرستان استقبال نمی‌شود، حتی برخی کدرشته‌محل ها ۶۰ درصد ظرفیت خالی نسبت به ظرفیت اولیه دفترچه کنکور داشتند.

بنابراین برنامه‌ریزی کردیم رشته‌هایی که بالاتر از ۶۰ درصد متقاضی ندارند یا به همین اندازه دانش آموخته های آن رشته شغل ندارند، در یک کارگروه مرکزی بررسی شوند، ۲ هزار کدرشته‌محل در این مرحله اولیه غربالگری بررسی می شوند و احتمال می دهیم ۴۰ درصد از این تعداد کدرشته‌محل در دفترچه کنکور ۱۴۰۲ حذف شود. این کار بر مبنای نیازمحوری انجام می شود و رشته های مرتبط با علوم فناوری راهبردی، علوم پایه و علوم‌ انسانی در این مرحله بررسی و حذف نمی‌شوند.

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در مورد حذف رشته‌محل‌های غیرکاربردی در نظام ‌آموزش عالی توضیح داد: اقلیم آموزشی در سطح دنیا و کشور ما تغییر کرده است. رشته ها باید روزآمد شده و بازبینی شوند اما در رشته هایی که اکنون نیاز زیادی به آنها نداریم، استادانی را استخدام کردیم که مربوط به آن صنف هستند. باید با کمک و هماهنگی همان استادان موضوعات چند رشته ای و بین رشته ای را تعریف کنیم تا از ظرفیت همان استادان هم استفاده شود.

محمدعلی زلفی‌گل گفت: این روند آغاز شده است. امسال بیش از هزار رشته را که متقاضی نداشت، حذف کرده و رشته های جدید منطبق بر دانش روز و نیازهای جامعه را طراحی کرده ایم. تلاش می کنیم برخی از این رشته ها به صورت فرادانشکده ای تدریس و پیگیری شوند. این کارها در دست اقدام است.

تشریح تغییرات ساماندهی آموزش عالی

به گفته عموعابدینی رشته های موجود باید به سمت نیازمحوری بروند. البته ۱۵ واحد برای کارورزی و کارآموزی درنظرگرفته‌شده که فرد در صنعت کار را یاد بگیرد، در این صورت توانمند می‌شود. شیوه‌نامه این ۴۰ واحد جزء مصوبه های جلسات ۹۵۴ و ۹۵۹ شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی است. دانشگاه‌هایی که قصد داشته باشند این برنامه ها را اجرا کنند، بر اساس این شیوه‌نامه باید عمل کنند. این فقط برای ۴۰ واحد است که در اختیار دانشگاه ها قرار گرفته، ولی بقیه واحدهای درسی برای اینکه آموزش با مشکل روبرو نشود مانند قبل خواهد بود.

همچنین برای ایجاد دانشکده علوم و فناوری راهبردی بین رشته ای با هدف بررسی نیاز آینده ایران و اینکه چه شغل هایی به وجود می آید، مصوب شد تا ۲۰ دانشگاه منتخب نقش داشته باشند و این دانشکده را ایجاد کنند. کارگروه تشکیل شد و در اجلاس کمیته ای بررسی می کند تا این دانشگاه ها ماموریت گرایی را اجرا کنند. دانشگاه های دیگرهم باید بر اساس طرح تحول، دانشکده های نیازمحور را بر اساس نیاز صنعت ایجاد کنند.

استادمحوری برای اولین بار در نظام آموزش عالی

یکی دیگر از تغییرات در ساماندهی آموزش عالی تغییر در مورد جذب دانشجویان ارشد و دکتری با شیوه استادمحوری است که از مدت‌ها قبل در دانشگاه‌های مطرح بسیاری از کشورها رواج دارد. دانشجو در این شکل جذب بر اساس آزمون ورودی و برنامه‌ای‌ که برای انجام طرح پژوهشی با یک استاد می‌دهد، پذیرش می‌شود.

عموعابدینی در این مورد توضیح داد: یکی دیگر از بحث‌ها در طرح تحول، استادمحوری است که برای اولین بار در کل نظام آموزشی انجام می‌شود. این موضوع را هم از استعدادهای درخشان شروع کردیم و ۲۰ درصد از دانشجویان عادی هم هستند ولی باید توسعه یابد. این موضوع در فرهنگ ما هم سابقه دارد، مثلا ابوعلی سینا شاگرد خود را انتخاب می کرد و در واقع استاد باید شاگرد خود را انتخاب کند.

آیین‌نامه استادمحوری تدوین شده ولی باید اشکالات آن رفع شود. استادمحوری در پژوهش هم باید انجام شود البته پذیرش از طریق سنجش است ولی برای استعدادهای درخشان چون قانون داشتیم در شورای برنامه ریزی آموزش عالی مصوب کردیم و به این شکل با مصاحبه ۱۰ استاد دانشجو انتخاب می شود در مرحله اول بخشی از جذب استعدادهای درخشان با استادمحوری است و باید تا سال بعد کل این ظرفیت با استادمحوری جذب شود.

وی تصریح کرد: اگر استادی طرح پژوهشی دارد که در سامانه «نان» تصویب شده است، در این صورت ۱۰ یا ۲۰ نفر برای جایگاه همکاری با این استاد معرفی می شوند و استاد می‌تواند با مصاحبه یک یا چند نفر را انتخاب و به سازمان سنجش آموزش کشور معرفی کند و این سازمان هم با بررسی مدارک آنها را برای پذیرش در این رشته می پذیرد.

تاسیس دانشکده خانواده در سه دانشگاه از دیگر برنامه‌ها در اجرای طرح تحول و ساماندهی آموزش عالی است که با توجه به خانواده‌محوری اجرا می‌شود. این دانشکده‌ها فعلا در سه دانشگاه تهران، الزهرا (س) و شهید بهشتی تاسیس می‌شود، ۱۵ رشته هم برای تدریس در این دانشکده‌ ها به تصویب رسیده است. بر اساس مصوبه دانشکده خانواده همانند دانشگاه‌های پیام نور می تواند آموزش حضوری و غیرحضوری داشته باشد.

برچسب ها: ساماندهی آموزشی , سند آمایش آموزش عالی , طرح تحول دولت سیزدهم , وزارت علوم، تحقیقات و فناوری