پروانه معصومی؛ بازیگری بر مدار اخلاق

پروین معصومی وقتی با تشویق همسرش، مسعود معصومی وارد سینما شد، نام خانوادگی او را روی خود گذاشت و وقتی دید که خانواده مذهبی‌اش با نقش‌آفرینی کوتاهش در نخستین تجربه سینمایی‌اش یعنی بیتا، مخالفت کرده، به پدرش قول داد هیچ‌گاه کاری نکند که شرافت او زیر سوال برود. همین‌طور هم شد و بازیگر زیبای دهه‌های ۵۰ و ۶۰، در میان هنرمندان، به عنوان فردی متعهد به خانواده و اخلاق شناخته شد و تا پایان عمر بر روی قول خود ماند.

بازی کوتاه او در بیتا، توجه بهرام بیضایی را جلب کرد تا وی به‌عنوان بازیگر فیلم کوتاه سفر انتخاب شود. درخشش در این فیلم کوتاه سبب شد تا تنها یک‌سال پس از ورود به دنیای بازیگری، به عنوان بازیگر نقش اول فیلم رگبار انتخاب شود. رگبار فیلمی در تداوم موج روشنفکری سینمای ایران به حساب می‌آمد و معصومی، در آن سینمای مردانه، حضور موجهی داشت. غریبه و مه و کلاغ، دو فیلم دیگر بیضایی بودند که معصومی در نقش اول آنها ظاهر شد.

کارنامه پیش از انقلاب معصومی، جایگاه وی به‌عنوان بازیگر موج نوی سینمای ایران را تثبیت کرد چرا که در سینمای مردانه موج‌ نو، معصومی تنها بازیگر زنی بود که تا این اندازه به این جریان وفادار ماند و حضوری پرتکرار در سینمای اندیشه‌محور داشت.

معصومی برخلاف بسیاری از بازیگران زن پیش از انقلاب، جذابیت‌های زنانه را پیشقراول هنرش نکرد. انتخاب‌هایی درست داشت و تلاش کرد تا بازی زنانه نسبتاتکنیکی‌ای را به دنیای بازیگری آن سالیان که زن را اهرمی اروتیک می‌دانست، ارائه دهد.

این خصیصه سبب شد تا وی پس از انقلاب، در زمره نخستین بازیگران زنی باشد که در سینمای ایران مشغول به فعالیت شد.

گل‌های داوودی نه‌تنها مهمترین فیلم کارنامه معصومی محسوب می‌شود بلکه رگه‌های پررنگی از تجربه را نیز به خود می‌دید. در این فیلم، احساس بیشتری در بازی معصومی دیده شده و تاثیرگذاری بازی وی، محسوس‌تر شد.

بازی او در گل‌های داوودی به اندازه‌ای دیده شد که سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را برایش به ارمغان آورد. سیمرغی که ۳ سال بعد برای جهیزیه برای رباب به عدد ۲ رسید تا وی نخستین بازیگر زن سینمای ایران باشد که زودتر از دیگر بازیگران، دوبار به‌عنوان بهترین بازیگر نقش اول برگزیده می‌شود.

سونامی گل‌های داوودی به‌قدری خیره‌کننده بود که سیل مهیبی برای معصومی به‌ راه انداخت به‌طوری‌که وی در ۷ سال دهه ۶۰، در ۱۷ فیلم و سریال کوچک جنگلی به ایفای نقش پرداخت.

تاتوره، ناخدا خورشید، چمدان، شکوه زندگی، خارج از محدوده، جهیزیه‌ای برای رباب، تحفه‌ها و طوبی، فهرست مهمترین فعالیت‌های سینمایی معصومی در دهه ۶۰ را تشکیل می‌دهد. آثاری که علاوه بر تثبیت جایگاه هنری معصومی، سبب شد تا وی در گونه‌های دیگری نیز به فعالیت پرداخته و انتخاب نخست بسیاری از کارگردان جدیدالورود به سینما باشد.

در دهه ۷۰، معصومی تنها در ۲ فیلم ناصرالدین‌شاه آکتور سینما و تنگنا به ایفای نقش پرداخت و عموم وقت وی صرف حضور در سریال‌هایی چون امام علی (ع)، سوخته‌دلان، همشاگردی‌ها، ایستگاه و مسافر ری شد.

همین رویکرد سبب شد تا وی دیگر هیچ‌گاه نتواند جایگاه سینمایی خود را پس گرفته و از دهه ۸۰، به‌عنوان بازیگر تلویزیونی شناخته شود. به طوری که وی طی ۲۲ سال اخیر، تنها در ۸ فیلم بازی کرد. این آمار برای بازیگری که طی ۷ سال انتهایی دهه ۶۰، در ۱۷ فیلم، نقش اصلی را داشت، آمار مناسبی نبود.

در این بیش از دو دهه، معصومی، درحدود ۲۰ سریال بازی کرد که از مهمترین آنها می‌توان به پلیس جوان، یوسف پیامبر، مثل هیچ‌کس و ملکوت اشاره کرد.

پروانه معصومی، در بیش از نیم‌قرن فعالیت هنری، همواره بر مدار اخلاق گام برداشت. با وجود شهرت فوق‌العاده‌اش اما هیچ‌گاه حاشیه نیافرید و به اصول اخلاقی، التزامی ویژه داشت. او طی ۲۷ سال اخیر، در گیلان حضور پیدا کرد که این اتفاق بر پرکاری او تاثیر گذاشت. او در گیلان، در مقام کارآفرین ظاهر شد و ده‌ها نفر را شاغل کرد.

مهربانی، دوری از هیاهو، اخلاق‌مداری و پرهیز از اختلاف‌افکنی و حواشی، ازجمله خصائل ممتاز معصومی محسوب می‌شدند که اجازه ندادند تا نام این بازیگر هیچ‌گاه در سایه قرار بگیرد.

این خصایص در کنار افتخارآفرینی‌های سینمایی معصومی طی ۳ دهه ۵۰ تا ۷۰، از این بازیگر، نامی را به جا گذاشته که تا همیشه در سینمای ایران ماندگار خواهد بود.

تعهد و رسالت اخلاقی‌ معصومی در نیم قرن فعالیت هنری اش خصائلی بود که همواره بدان وفادار ماند.

نویسنده: مجتبی اردشیری

منبع: ایرنا

برچسب ها: بازیگری , پروانه معصومی , مدار اخلاق , یادداشت , یاقوت , یاقوت نیوز